25/05/2012

Protestancki Wrocław: teologia na Uniwersytecie

Okresem rozkwitu protestanckiej teologii we Wrocławiu były lata 1811 do 1945. W tym czasie istniał fakultet teologiczny przy Uniwersytecie Wrocławskim. W roku 1705 powstał uniwersytet jezuitów, który – na rozkaz pruskiego króla – w roku 1811 został złączony z Uniwersytetem Viadriny (Frankfurt nad Odrą). Od tego czasu Uniwersytet Friedricha Wilhelma posiadał jako pierwszy w Niemczech zarówno fakultet katolicki jak i ewangelicki.

 19 wiek

W pierwszych latach po powstaniu Uniwersytetu, na fakultecie ewangelickim przeważał racjonalizm. Jednym z głównych przedstawicieli tego nurtu był David Schulz (1811-1852). Ale jednocześnie pracowali tam też bardziej konserwatywni profesorowie, np. J.G.Scheibel (1818-1827). Schulz był we Wrocławiu bardzo znanym kaznodzieją, i jako zadeklarowany luteranin przeciwstawiał się wprowadzeniu przez pruskiego króla Friedricha Wilhelma III kościoła unijnego. Zawieszenie jego profesury przez króla nie osłabiło jednak pozycji teologa, lecz tym bardziej stał się on głową ruchu luterańskiego przeciwnego zjednoczeniu kościołów.

W następnych latach we Wrocławiu pracowało kilku teologów, którzy przedstawiali pozycje pośrednie: od 1838 r. na wydziale Starego Testamentu działał umiarkowany racjonalista Julius Ferdinand Räbiger (od 1859. jako profesor zwyczajny). W roku 1860 na wydziale teologii historycznej pojawił się Julius Köstlin. Jego główną zasługą była praca nad historią Reformacji. Między innymi był on współwydawcą tak zwanego ?Wydania Weimarskiego? wszystkich pism Lutra. Do grona pośrednich teologów należał też następca Köstlina, Gustav Kawerau (1893-1907). Obok historii Reformacji, jego głównym zainteresowaniem była muzyka kościelna.

Do grona ortodoksyjnego luteranizmu zaliczał się Wolfgang Geß, który był zarówno profesorem dogmatyki jak i praktycznej teologii. Znanym stał się jednak z powodu swojej bardzo kontrowersyjnej nauki o kenozie.

Pod koniec 19 w. na wydziale Starego Testamentu pracował Rudolf Kittel, wydawca słynnej ?Biblia Hebraica?. Kittel badał szczególnie wnikliwie historię narodu Izraela. Tylko kilka miesięcy po przeprowadzce urodził mu się syn Gerhard, który później się stał znanym teologiem Nowego Testamentu.

Uniwersytet Wrocławski między rokiem 1890 a 1900, fot. Photoglob AG, Zürich, Switzerland or Detroit Publishing Company, Detroit, Michigan, PD

20 wiek

Na przełomie 19 i 20 wieku  na uniwersytecie pracował Georg Friedrich Eduard William Wrede. Był on jednym z pionierów metody historii redakcji (Redaktionsgeschichte, zwana też krytyką redakcji). Głośną kontrowersję wywołał między innymi jego pogląd, że mesjańskie przesłanie Jezusa nie pochodzi od niego, ale że to dopiero jego uczniowie wpisali je do Nowego Testamentu.

Jego następca, Paul Feine, (1906-1910) napisał zarówno znaną teologię, jak i wstęp do Nowego Testamentu, który przez długi czas był uznawany za lekturę obowiązkową ewangelickich teologów. Należy też wspomnieć  następcę Feinego, Ernsta von Dobschütz (1910-1913). Choćby dlatego, że jest on bezpośrednim potomkiem Adama von Dobschütz (1558-1624), który był rajcą a następnie Burmistrzem Wrocławia w czasach wojny trzydziestoletniej.

Od roku 1913 na uniwersytecie pracował też Walter Bauer – jednak nie jako profesor. Jego imię znają do dzisiaj chyba wszyscy studenci teologii w Niemczech. Powodem jest jego słownik grecko niemiecki, który szybko się stał podstawowym podręcznikiem wszystkich niemieckojęzycznych teologów.

W czasie pierwszej wojny uczyli we Wrocławiu Rudolf Otto – który zajmował się zagadnieniem, w jaki sposób religia może być traktowana naukowo – oraz Rudolf Bultmann. Bultmannowska koncepcja demitologizacji miała być odpowiedzią na liberalną teologię np. Adolfa von Harnacka, ale była również kontrowersyjnie dyskutowana wśród teologów. Erich Schraeder zaś – we Wrocławiu od 1918 r. – był przedstawicielem teologii teocentrycznej. Rozumiał ją jako krytykę teologii antropocentrycznej Ritschla lub Schleiermachera. Był także  prekursorem teologii dialektycznej.

W dwudziestych i trzydziestych latach XX w uczyli we Wrocławiu zarówno krytycy jak i zwolennicy nazistowskiej ideologii. Erich Seeberg (1919-1926) – jako teolog był on częścią tak zwanego renesansu Lutra – był też niestety zwolennikiem Hitlera. Krytykiem zaś był np. Hans von Soden, który we Wrocławiu pracował od 1918 do 1924 roku. W roku 1933 wydał razem z innymi teologami negatywną opinię odnośnie stosowania tzw. paragrafu aryjskiego w kościele Ewangelickim. Z powodu członkostwa w ?Pfarrernotbund? i Kościele Wyznającym, gdzie von Soden był jednym z przywódców, został on okresowo zawieszony w swojej profesurze.

Problemy z powodu swojej antynazistowskiej postawy miał też Ernst Lohmeyer. Uczył we Wrocławiu od roku 1920, lecz w roku 1936 został on przeniesiony dyscyplinarnie na uniwersytet w Greifswaldzie. Głównym polem badań Lohmeyera była metoda historii redakcji (Redaktionsgeschichte).

Ewangelicki fakultet teologiczny został zamknięty w roku 1945.

Markus Mieczyslaw Karzelek

Więcej wydarzeń

Przeczytaj

Święta w Polskim Kościele Chrześcijańskim w Dudley

Okres przedświąteczny to jeden z najintensywniejszych momentów w życiu kościoła zaraz po Wielkanocy.

Studia humanistyczne nadal bardzo potrzebne. Teologia również

Teologia stawia każdego człowieka przed najważniejszymi pytaniami. Kim jestem? Dokąd zmierzam? Jaki sens ma moje życie? Skąd pochodzi wszystko? Dlaczego życie jest takie jakie jest?

Krótka refleksja na koniec roku

Stephen Hawking, znany brytyjski fizyk, pod koniec swojego długiego życia wzbudził wiele kontrowersji, twierdząc, że wprawdzie nie jest w stanie udowodnić, że Boga nie ma, ale potrafi wykazać, że Wszechświat powstał sam z niczego i Bóg przy wyjaśnianiu powstania Wszechświata nie jest nam do niczego potrzebny.

czytaj więcej